Kleszcze

Kleszcze są zaliczone do odrębnego rzędu Ixodida w podgromadzie roztoczowców (Parasitiformes), gromady pajęczaków (Arachnida), podtypu szczękoczułkowców (Chelicerata), typu stawonogi (Arthropoda). Stały się głównym celem badań medycznych i weterynaryjnych, ze względu na ich bezpośredni chorobotwórczy wpływ na żywicieli, ale przede wszystkim ze względu na rolę wektorów chorób. W wyniku globalnego ocieplenia, a także nasilającej się antropopresji, obserwuje się wzrost liczebności kleszczy w Europie Środkowej. Doprowadziło to do wzrostu ryzyka narażenia na kontakt z kleszczami i przenoszonymi przez nie patogenami. Znaczenie ekonomiczne kleszczy jako czynników ograniczających hodowlę zwierząt i produkcję produktów odzwierzęcych nadal stanowi poważny problem w większości państw świata, w których występują.

W faunie polskiej jest 19 gatunków kleszczy (Ixodida) uznanych za stale bytujące w naszym kraju: Argas reflexus, Argas polonicus, Carios vespertilionis, Ixodes trianguliceps, Ixodes arboricola, Ixodes crenulatus, Ixodes hexagonus, Ixodes lividus, Ixodes rugicollis, Ixodes caledonicus, Ixodes frontalis, Ixodes simplex, Ixodes vespertilionis, Ixodes apronophorus, Ixodes persulcatus, Ixodes ricinus, Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis concinna, Dermacentor reticulatus. Sporadycznie rejestrowane są obce gatunki kleszczy zawlekane na obszar Polski na przykład: Amblyomma sphenodonti, Amblyomma exornatum, Amblyomma flavomaculatum, Amblyomma latum, Amblyomma nuttalli, Amblyomma quadricavum, Amblyomma transversale, Amblyomma varanensis, Amblyomma spp., Dermacentor marginatus, Hyalomma aegyptium, Hyalomma marginatum, Ixodes eldaricus, Ixodes festai, Rhipicephalus rossicus, Rhipicephalus sanguineus.

Kleszcze, ich żywiciele i przekazywane patogeny, stanowią kompleks interakcji i są ściśle powiązane. Aby rozwikłać tę epidemiologiczną złożoność, należy jeszcze lepiej poznać preferowane siedliska kleszczy i możliwości przystosowania się tych pasożytów do różnych biotopów oraz rozmieszczenie gatunków, swoistość żywicielską, ekologię populacji jak również znaczenie medyczne
i weterynaryjne zagrażające zdrowiu i życiu ludzi i zwierząt.

Najpospolitszym gatunkiem o największym znaczeniu medycznym i weterynaryjnym w Polsce i Europie jest niezmiennie kleszcz pospolity (Ixodes  ricinus), również kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus) rozszerza swój zasięg występowania i ma bardzo duże znaczenie w epidemiologii chorób transmisyjnych.

Ponieważ zasięgi gatunków kleszczy w Polsce nie są do końca poznane, a wiedza na temat ich rozprzestrzenienia wciąż jest stopniowo poszerzana, każdy gatunek kleszczy bytujący na obszarach środkowoeuropejskich wart jest dokładnego monitorowania. Licznie rejestrowane w Europie Środkowej zachorowania na choroby odkleszczowe jedynie potwierdzają konieczność rozszerzonych badań faunistycznych nad występowaniem naturalnych siedlisk kleszczy a tym samym ognisk chorób transmisyjnych.

 

---

 

GALERIA

Stadia trójżywicielowego kleszcza pospolitego, Ixodes ricinus: samica, nimfa (stadium najczęściej atakujące człowieka), larwa, samiec (fot. J. Michalik)

 

Opite krwią pasożytujące stadia kleszcza pospolitego (od lewej do prawej: samica, dwie nimfy, dwie larwy) (Fot. J. Michalik)

 

Stadia kleszcza pospolitego, Ixodes ricinus na dloni, czerwonymi kółkami zaznaczono dwie nimfy i samicę, czarnym, samca (Fot. J. Michalik)

 

Stadia kleszcza łąkowego, Dermacentor reticulatus atakujące m.in. psy i człowieka (Fot. J. Michalik)

 

 

 

Obrzeżek gołębi, Argas reflexus, strona grzbietowa i brzuszna samicy (Fot. J. Michalik)

 

Budowa gnatosomy – aparatu gębowego kleszcza na przykładzie samicy kleszcza pospolitego, Ixodes ricinus. Obejmuje: (1) parę pediplap (głaszczków) z receptorami smaku i węchu, które wyszukują miejsce do wkłucia; (2) parę sztyletowatych chelicer (szczękoczułków) z ruchomym palcem zaopatrzonym w ząbki do rozcinania skóry; (3) hypostom w postaci lancetowatej płytki z hitynowymi ząbkami do umocowania się w skórze żywiciela. Część ciała poniżej gnatosomy to idiosoma, na której znajdują się m.in. odnóża kroczne (3 pary u larw i 4 pary u nimf oraz postaci dorosłych). (fot. J. Michalik)

 

Stadia kleszczy Ixodes ricinus atakujące człowieka i ich najczęstsza lokalizacja na ciele

Nimfy są kluczowym stadium atakującym człowieka (>70%), z kolei udział samic szacowany jest na ok. 24%, a larw zaledwie 4%. U osób dorosłych do 70% żerujących kleszczy zbierane jest w strefie od brzucha do stóp (ryc. 1). U dzieci trend jest odwrotny: kleszcze atakują region głowy, szyi i pleców (fot. 1).

Ryc. Rejony ciała najczęściej atakowane przez kleszcze Ixodes ricinus u osób dorosłych i dzieci (wg. J. Michalik)

 

Samica Ixodes ricinus żerująca na twarzy dziecka, obok rozwijająca się zmiana skórna (Fot. J. Zajkowska).